Dzięki śmierci i zmartwychwstaniu Chrystusa – mówił Śp. Ks. Jerzy Popiełuszko – symbol hańby i poniżenia stał się symbolem odwagi, męstwa, pomocy i braterstwa. W znaku krzyża ujmujemy dziś to, co najbardziej piękne i wartościowe w człowieku. Przez krzyż idzie się do zmartwychwstania. Innej drogi nie ma. I dlatego krzyże naszej Ojczyzny, krzyże nasze osobiste, naszych rodzin, muszą doprowadzić do zwycięstwa, do zmartwychwstania, jeżeli łączymy je z Chrystusem (św. Jan Paweł II).
Krzyż jest symbolem Chrystusa i Jego męki, znakiem zbawienia i zwycięstwa. Jest symbolem wiary chrześcijan, zwycięstwa Chrystusa nad szatanem i śmiercią. Dlatego znak ten towarzyszy wierzącym przez całe życie. Nim naznaczamy czoło, żegnamy się, tym znakiem udzielane jest błogosławieństwo. Umieszcza się go w domach, miejscach pracy, przy drogach, na grobach. Poprzez wiarę dostrzega się w nim całą nadprzyrodzoną rzeczywistość, którą symbolizuje. Pobudza on do wiary i umacnia ją. Jest postrachem szatana. Jest też symbolem cierpień, których człowiek doświadcza, i zapewnieniem chwały wiecznej.
Drzewo Krzyża, na którym skonał Jezus Chrystus, według tradycji odnalazła w 320 roku św. Helena, matka cesarza Konstantyna Wielkiego. Krzyż odnaleziono w cysternie na zboczu góry Kalwarii w Jerozolimie. W związku z tym wydarzeniem na wzgórzu Golgoty zostały zbudowane dwie bazyliki: Męczenników (Martyrium), nazywaną także Bazyliką Krzyża i Zmartwychwstania (Anastasis). 13 września 335 roku zostały poświęcone, a dzień później, 14 września, wystawiono w niej do czci publicznej drogocenne relikwie Krzyża. Dlatego też święto Podwyższenia Krzyża zaczęto obchodzić w tym dniu, początkowo w świątyniach, gdzie były przechowywane relikwie Krzyża. Po pewnym czasie święto zaczęto obchodzić w całym Kościele.
W 614 r., kiedy Persowie najechali Ziemię Świętą, zabrali cenną relikwię. To wydarzenie spowodowało wzrost kultu Drzewa Krzyża i modlitwy całego świata chrześcijańskiego w intencji jej odzyskania. W 628 r. cesarz Herakliusz odzyskał relikwię. Podanie głosi, że cesarz, odnosząc relikwię do bazyliki na Kalwarię, musiał zdjąć szaty królewskie. Prawdopodobnie cesarz niósł tylko część odnalezionego przez św. Helenę krzyża. Według pism św. Cyryla Jerozolimskiego, już znacznie wcześniej relikwię podzielono i fragmenty rozesłano do różnych okolicznych kościołów.
Obecnie największą część relikwii Drzewa Krzyża Świętego posiada kościół św. Guduli w Brukseli. W Bazylice św. Piotra w Rzymie znajduje się część relikwii, które cesarze bizantyjscy nosili w czasie największych uroczystości. Także w bazylice Krzyża Świętego w Rzymie znajduje się duża część relikwii. W skarbcu katedry paryskiej znajduje się cząstka relikwii Krzyża Świętego, podarowana przez polską królową Annę Gonzagę, którą ona sama miała otrzymać od króla Jana Kazimierza.
Najbardziej znanym sanktuarium w Polsce, w którym przechowywane są relikwie Krzyża Świętego, jest kościół Świętego Krzyża na Łysej Górze pod Kielcami. Tę relikwię miał podarować klasztorowi benedyktyńskiemu w XI wieku św. Emeryk, syn św. Stefana, króla Węgier. Od tej relikwii pochodzi nazwa Góry Świętokrzyskie.
Wielu świętych odznaczało się wielkim nabożeństwem do Krzyża, m. in. św. Bernard, św. Franciszek z Asyżu, św. Jan od Krzyża. W nagrodę za miłość do Krzyża i Męki Pańskiej Jezus obdarza swoich czcicieli darem stygmatów. Pierwszym, potwierdzonym historycznie, stygmatykiem był św. Franciszek z Asyżu, współczesnym zaś – św. o. Pio.
Opr. Eugeniusz Łukaszewski
