Określenie pochodzi od świec, które zapalone stawiano w oknach, by strzegły domostwa przed gromami podczas burzy. Niektórzy widzieli tu też znaczenie symboliczne – Maryja czczona jest jako łamiąca strzały gniewu Bożego, który symbolizują również gromy…
Maryja jest Niepokalana – dlaczego obchodzimy święto Jej oczyszczenia?
Święto Ofiarowania Pańskiego jest jednym z najstarszych świąt chrześcijańskich. Znane było już w IV wieku w Jerozolimie, natomiast w liturgii rzymskiej zadomowiło się w wieku VII. Przed rokiem 1969 na Zachodzie znane było jako Święto Oczyszczenia Najświętszej Maryi Panny. Po soborze zmieniono nazwę, żeby ukazać chrystocentryczne znaczenie uroczystości. W Polsce od gromnic święconych tego dnia przyjęła się nazwa „Matki Boskiej Gromnicznej”. Z czego oczyszczono Maryję? Gdy kobieta urodziła syna, przez czterdzieści dni była uważana za rytualnie nieczystą (Kpł 12,1-8). Dopiero po upływie tego czasu mogła wejść do świątyni. Ofiarowanie („wykupienie” za złożoną ofiarę) pierworodnego nawiązywało do wyzwolenia Żydów z egipskiej niewoli i ocalenia ich przed ostatnią plagą (Wj 12,29-30). W fakcie, iż Niepokalana Maryja poddała się Mojżeszowemu Prawu, pobożność ludowa dostrzegała przede wszystkim Jej pokorę. Wyraźnie widać to w tradycyjnej pieśni:
„Czystsza nad słońce oczyszczenia czeka,
Idąc w poczet z grzesznemi;
Lubo jest Matką Boga i Człowieka,
Panią nieba, ziemi.
Z Mojżeszowego wyjęta prawa,
Przecież na wywód w kościele stawa,
Wraz z niewiastami innemi. (…)
Zwycięża pychę Maryi pokora,
Wyniosłość bierze w pęta;
Gdy oczyszczenie ta przyjmuje, która
Bez zmazy jest poczęta:
Dała nam przykład Królowa nieba,
Jak się w pokorze ćwiczyć potrzeba;
Więc zgiń hardości przeklęta.”
Szczęśliwy Symeon i miecz boleści
Symeon pod natchnieniem Ducha wypowiada wobec Maryi słowa, które przygotują Ją do udziału w odkupieńczej misji Syna: „Oto Ten przeznaczony jest na powstanie i na upadek wielu w Izraelu, i na znak, któremu sprzeciwiać się będą. A Twoją duszę miecz przeniknie, aby na jaw wyszły zamysły serc wielu” (Łk 2,34-35). Scena ta mocno wpłynęła na pobożność Maryjną. Tu mają źródło nabożeństwa do Matki Boskiej Bolesnej czy kult Maryi jako Współodkupicielki oraz liczne przedstawienia Niepokalanej z mieczem przebijającym Jej serce. Hymn uwielbienia, który wcześniej wyśpiewał świątynny starzec, biorąc w ramiona Zbawcę świata, jest codziennie odmawiany lub śpiewany przez modlących się brewiarzem.
Symbolika światła
Od początku celebracjom tego święta towarzyszyły procesje ze świecami. Procesja ze światłem nawiązuje do hymnu Symeona („Światło na oświecenie pogan”). Światło oczywiście oznacza Chrystusa. Symbolikę wyjaśnia św. biskup Sofroniusz (VI/VII w.), którego piękne kazanie znajdujemy w Godzinie Czytań z tego dnia: „Idźmy wszyscy na spotkanie Chrystusa. Z ochoczym sercem podążajmy wielbiąc Jego tajemnice. Niechaj nikogo nie zabraknie na tym spotkaniu, niech każdy niesie zapaloną świecę. Blask gorejących świec oznacza najpierw Bożą chwałę Tego, który przychodzi, przez którego wszystko jaśnieje od czasu, kiedy blask światła wiecznego rozproszył złe ciemności. Oznacza także i nade wszystko, że trzeba nam z jasną duszą wyjść na spotkanie Chrystusa. Jak bowiem Bogurodzica, Dziewica niepokalana, niosła w swoich ramionach Światło prawdziwe, idąc na spotkanie tych, którzy pozostawali w mroku śmierci, tak też i my oświeceni jego promieniami i trzymając w ręku widoczny dla wszystkich płomień, pośpieszajmy naprzeciw Tego, który jest prawdziwym Światłem.”
Święto Matki Boskiej Gromnicznej w Polsce zawsze obchodzono bardzo uroczyście. Gromnice, jak wskazuje stara modlitwa na ich poświęcenie, miały być wykonane z pszczelego wosku. W różnych regionach były odmiennie przystrajane. Podczas Mszy św. trzymano je zapalone, często starano się donieść zapalone do domu. Tam gospodarz błogosławił nimi dobytek, a dymem robił krzyżyk nad drzwiami i oknami, modląc się o ochronę przed wszelkimi niebezpieczeństwami. Gromnicę zapala się również przy konającym, by miał przed oczami światłość wiekuistą oraz wzywał Maryję, patronkę dobrej śmierci.
„Niżeli oczy zgasną, proszę weź gromnicę,
Post, jałmużny i spowiedź, poprzedzaj skonanie;
A ujźrzysz z Symeonem mnie Bogarodzicę,
Rzeczesz: dziś mnie wypuszczasz sługę Twego Panie”
(z pieśni: O Ofiarowaniu Chrystusowém).
Dawid Gospodarek
